Η πόλη έχει πολλά μνημεία από εκατοντάδες χρόνια πριν, με πολλά αρχαία, ελληνιστικά, ρωμαϊκά, παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά. Το σύμβολο της Θεσσαλονίκης είναι ο Λευκός Πύργος. Άλλα σημαντικά μνημεία είναι η Ρωμαϊκή Αγορά, η Αψίδα του Γαλερίου, η Ροτόντα, η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, τα τείχη της πόλης και οι πολλές βυζαντινές της εκκλησίες. Ορισμένα από αυτά παρουσιάζονται στην συνέχεια:
Σημαντικοί Μακεδονικοί τάφοι βρέθηκαν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, όπως ο Μακεδονικός Τάφος στο Δερβένι, που είναι επισκέψιμος. Ένας αρχαίος δρόμος μήκους 15 μέτρων οδηγεί στον διθάλαμο Μακεδονικό Τάφο με την ιωνική πρόσοψη. Το ταφικό μνημείο της Θεσσαλονίκης (τέλη 4ου – αρχές 3ου αιώνα π.Χ.) βρίσκεται στην αρχαία Λητή, μια από τις σημαντικότερες πόλεις του Μακεδονικού Βασιλείου.
Η Ρωμαϊκή Αγορά είναι έργο του 2ου-3ου αιώνα μ.Χ. Η στοά του ήταν διπλή, με κίονες που είχαν ανάγλυφες παραστάσεις και σήμερα βρίσκονται στο Λούβρο.
Η Ροτόντα, το Πάνθεον της Θεσσαλονίκης είναι ένα κυκλικό κτίριο, με διάμετρο περίπου 24μ. Καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο και χτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως Ναός ή Μαυσωλείο του Γαλέριου.
Η Αψίδα του Γαλέριου χτίστηκε λίγο πριν το 305 μ.Χ.. Επίσης λέγεται και Καμάρα.
Τα Ανάκτορα του Γαλερίου είναι ένα επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα που εντάσσεται στο συγκρότημα Galerius και βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Ο Ιππόδρομος βρισκόταν δίπλα στα ανατολικά τείχη της πόλης, στην σημερινή Πλατεία Ιπποδρομίου.
Τα οχυρωματικά τείχη χτίστηκαν από τον Μέγα Θεοδόσιο, τον 4ο αιώνα. Επισκευάστηκαν πολλές φορές για να αντέξουν τις βαρβαρικές επιδρομές. Σήμερα από τα βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης σώζονται σε όλο τους το μήκος τα δυτικά τείχη και της Άνω Πόλης, καθώς και τα υπολείμματα των ανατολικών τειχών.
Οι Βυζαντινοί Ναοί της Θεσσαλονίκης αποτελούν δείγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τέχνης των παλαιοχριστιανικών χρόνων και της βυζαντινής περιόδου. Ο πιο αντιπροσωπευτικός είναι ο Ναός του Αγίου Δημητρίου, που χτίστηκε τον 7ο αιώνα στα ερείπια παλαιότερης εκκλησίας. Καταστράφηκε από την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, αναστηλώθηκε και άνοιξε ξανά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το μοναδικό βυζαντινό λουτρό που σώζεται βρίσκεται στην πλατεία Κουλέ Καφέ, στην Άνω Πόλη. Χρονολογείται στον 13ο αιώνα και καλύπτεται με τρούλο και καμάρες.
Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης δεσπόζει ο Λευκός Πύργος, ο οποίος χτίστηκε μετά την άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς (1430) και αποτελούσε μέρος των οχυρώσεων της πόλης.
Δύο από τα σωζόμενα τζαμιά της περιόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι το Alaja Imaret και το Alcazar.
Ένα άλλο σημαντικό μνημείο αυτής της περιόδου είναι το Γενί Τζαμί, που χτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli και χρησίμευε ως τόπος λατρείας των Εβραίων που είχαν ασπαστεί το Ισλάμ.
Στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά σώζεται και το Τζαμί του Λεμπέτ που χτίστηκε για τους φυλακισμένους μουσουλμάνους στο στρατόπεδο.
Το πρώτο οθωμανικό λουτρό στη Θεσσαλονίκη, χτισμένο το 1444. Το Μπέι Χαμάμ (Λουτρά Παραδείσου) είναι το μεγαλύτερο στην Ελλάδα.
Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα χτίστηκαν στην πόλη οι μεταβυζαντινοί ναοί, μερικοί από τους οποίους είναι: ο Άγιος Μηνάς, η Νέα Παναγία, ο Άγιος Αντώνιος, η Υπαπαντή, η Παναγούδα, ο Άγιος Χαράλαμπος, ο Άγιος Αθανάσιος, η Παναγία η Λαοδηγήτρια κ.α.
Η Μονή Λαζαριστών κτίστηκε στη Σταυρούπολη το 1886, από μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, ευρέως γνωστούς ως Λαζαριστές. Σήμερα φιλοξενεί εικαστικές τέχνες, μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις και είναι το μεγαλύτερο πολιτιστικό κέντρο της Δυτικής Θεσσαλονίκης.
Η πρώτη μεγάλη σύγχρονη μνημειακή πολεοδομική παρέμβαση έγινε μετά την πυρκαγιά του 1917 με την πλατεία Αριστοτέλους, σχεδιασμένη από τον Γάλλο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ερνέστο Εμπράρ.
Το πιο αναγνωρίσιμο από τα σύγχρονα μνημεία της πόλης είναι ο Πύργος του ΟΤΕ, έργο του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Αναστασιάδη.
Στη Νέα Παραλία ο επισκέπτης συναντά το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που στήθηκε το 1970, στην πλατεία της Αγίας Σοφίας βρίσκεται το άγαλμα του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου, στην Πλατεία Ελευθερίας το μνημείο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Το Μνημείο των Θρακών Ηρώων 1821, αφιερωμένο στον Αντώνη και τη Δόμνα Βισβίζη, βρίσκεται στη Λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Τα πιο χαρακτηριστικά γλυπτά της πόλης είναι: το Γλυπτό στην Πλατεία Συντριβανίου και οι Ομπρέλες (1997) στη Νέα Παραλία, έργα και τα δύο του Γιώργου Ζογγολόπουλου. Η Λουόμενη στο σιντριβάνι που βρίσκεται στην πλατεία του Βασιλικού Θεάτρου και το Αγόρι που σφυρίζει στην Πλατεία του Ναυαρίνου, είναι έργα του Νικολάου Παυλόπουλου.
Η λίστα με τα μνημεία που μπορεί κανείς να επισκεφτεί στην πόλη της Θεσσαλονίκης είναι κυριολεκτικά ατελείωτη γι’ αυτό και επιφυλασσόμαστε να επιστρέψουμε με περισσότερες λεπτομέρειες.
Μάρνη Χατζηεμμανουήλ
