«Η επιμονή και η μονιμότητα μιας πνευματικής δημιουργίας είναι μια μορφή αθανασίας. Είναι μια νίκη επί του θανάτου. Το μεγαλείο της τέχνης είναι ότι μπορεί να μας φτάσει εκεί που ο θάνατος δεν φτάνει ποτέ… Τίποτα δεν είναι πιο απαραίτητο και πολύτιμο για τον άνθρωπο από την Ελευθερία. Αν δεν έχεις φαγητό, αν δεν έχεις γνώσεις, αν δεν έχεις άνεση, τότε υποφέρεις. Αν δεν έχεις ελευθερία, τότε δεν υπάρχεις».
Μίκης Θεοδωράκης
«Όλα στον Μίκη είναι στον υπερθετικό βαθμό. Τίποτα απ’ όσα γράφονται για εκείνον δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα».
Γιάννης Ρίτσος
«Ο Μίκης Θεοδωράκης συνδύασε το εθνικό με το πανανθρώπινο. Σφράγισε ανεξίτηλα την ελληνική ζωή και θα παραμείνει εσαεί κραταίο πολιτισμικό σύμβολο. Με σεβασμό και συγκίνηση, εκ μέρους όλων των Ελλήνων, αποχαιρετώ τον Μίκη Θεοδωράκη. Θα είναι πάντα εδώ, ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη μνήμη όλων μας».
Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας
米基 ， 你 不会 离开 ， 你 和 你 的 一起 一起 永存 永存
你 是 我们 中国 人民 朋友 朋友 ， 我们 永远 纪念 你 你
«Μίκη, θα ζήσεις για πάντα με τη μουσική και το έργο σου!
Είσαι ο φίλος του Κινέζικου λαού, και θα τιμούμε πάντα τη μνήμη σου».
Xu Kai, Κινέζα καθηγήτρια Ελληνικών στην Κίνα
«Κανένας συνθέτης στην παγκόσμια ιστορία δεν έχει γίνει τόσο διάσημος εν ζωή».
Gail Holst, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Cornell, στις ΗΠΑ
«Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε μέρος της σπουδαιότερης μουσικής του 20ού αιώνα. Δεν είναι μόνο ένας μοναδικός συνθέτης αλλά και ένας αυθεντικός συγγραφέας και ποιητής μεγάλης ευαισθησίας και δημιουργικής δύναμης. Αναδεικνύεται έτσι σε μια από τις πλέον σημαντικές μορφές της σύγχρονης ιστορίας και η λάμψη του είναι οικουμενική.»
Guy Wagner, καθηγητής, συγγραφέας και βιογράφος του Μίκη Θεοδωράκη από το Λουξεμβούργο. Το 1983 ίδρυσε το Διεθνές Ίδρυμα Μίκη Θεοδωράκη ΦΙΛΙΚΟΙ, με παραρτήματα στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Έγραψε το βιβλίο «Μίκης Θεοδωράκης: Μια ζωή για την Ελλάδα».
Το ταξίδι του Μίκη Θεοδωράκη στην αιωνιότητα συνοδεύτηκε από αναρίθμητες μαρτυρίες και εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο. Παντού το ίδιο μήνυμα: Ο Μίκης Θεοδωράκης και το έργο του θα εξακολουθεί να ζει στις καρδιές όχι μόνο του ελληνισμού, αλλά και στις καρδιές των πολιτών του κόσμου που αγωνίζονται για τα μεγάλα ανθρώπινα ιδανικά.
Ερευνητές του έργου του εντός και εκτός Ελλάδας φέρνουν στην επιφάνεια στοιχεία που αναδεικνύουν την τεράστια σημασία της κληρονομιάς που μας άφησε το διαχρονικό, μοναδικό, πολύτιμο και, κυρίως, βαθιά ελληνικό, έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Δικό μας καθήκον να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ενημερώσουμε το παγκόσμιο κοινό για την πολύτιμη κληρονομιά που μας άφησε. .
ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ
Είχα την μεγάλη τύχη να έρθω σε επαφή με τον Μίκη Θεοδωράκη ήδη το 1962 όταν για πρώτη φορά είδα το μνημειώδες θεατρικό έργο του «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού», στο Θέατρο Καλουτά στην Αθήνα. Ήμουν τότε 18 ετών. Αυτό που με συγκλόνισε ήταν το μήνυμα του έργου για ενότητα των Ελλήνων ενάντια στα δεινά του εμφυλίου πολέμου.
Το 1964 ταξίδεψα στην Σουηδία όπου ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Στη συνέχεια, εργάστηκα ως δημοσιογράφος και παραγωγός τηλεοπτικών εκπομπών στην Σουηδική Κρατική Τηλεόραση, από το 1975 έως το 1988, όταν η τότε διοίκηση της ΕΡΤ με κάλεσε στην Ελλάδα να βοηθήσω στην οργάνωση της ΕΤ 3 ως διευθυντή Τηλεόρασης.
Όλα αυτά τα χρόνια, με την ιδιότητα του δημοσιογράφου, είχα τη δυνατότητα να ακολουθήσω τον Θεοδωράκη σε πολλές χώρες, όπως Ισπανία, Νότια Αφρική, στις Σκανδιναβικές χώρες, Πολωνία, Γερμανία, Σερβία, Β. Μακεδονία, Βουλγαρία, Τουρκία, όπως και σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.
Η συνεργασία μαζί του είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία σειράς τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ, ραδιοφωνικών εκπομπών και άρθρων. Σκοπός ήταν η ανάδειξη του «φαινομένου Μίκη Θεοδωράκη», όπως τον έχουν αποκαλέσει πολλοί εντός και εκτός Ελλάδας. Όταν, μάλιστα, ρώτησα τον αείμνηστο Σουηδό πρωθυπουργό, Ούλοφ Πάλμε, «γιατί τόσο πάθος με τον Μίκη Θεοδωράκη» μου απάντησε: «Διότι ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο μόνος από όσο γνωρίζουμε, που έχει επηρεάσει τόσο πολύ το παγκόσμιο κοινό με το πολιτισμικό, κοινωνικό, και φιλοσοφικό του έργο». Να σημειωθεί ότι στην κηδεία η οικογένεια διάλεξε να αποχαιρετίσει τον Πάλμε με το τραγούδι του Μίκη «Ένα τραγούδι για την Ελευθερία». Η εικόνα ήταν αξέχαστη: Το φέρετρο στη θέση που μίλησαν ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Δίπλα η ορχήστρα με την εκπληκτική Φινλανδή ερμηνεύτρια, Arja Sajonmaa, να τραγουδάει το τραγούδι του Μίκη μπροστά σε ηγέτες από όλο τον κόσμο. https://tinyurl.com/2z73ry7c
Τα χρόνια που ακολούθησα τον Μίκη Θεοδωράκη μάζευα υλικό που αποτέλεσε τη βάση για τη συγγραφή ενός βιβλίου με τίτλο «Μίκης Θεοδωράκης – Θρησκεία μου είναι η Ελλάδα». Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά, αγγλικά, ρώσικα και κινέζικα[1].
Κλείνω με ένα απόσπασμα από το άρθρο της Gullög Nordquist, καθηγήτριας κλασσικής αρχαιολογίας και ιστορίας της αρχαιότητας, για το Μίκη Θεοδωράκη στο περιοδικό Hellenika Νοεμβρίου 2021:
«Ο κατάλογος με τα έργα του Θεοδωράκη είναι μεγαλύτερος από αυτόν του οποιουδήποτε άλλου συνθέτη. Τα τραγούδια του ακούγονται τακτικά στο σουηδικό ραδιόφωνο. Στην έντεχνη μουσική το Άξιον Εστί, σε στίχους του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, είναι το πιο γνωστό έργο στη Σουηδία. Μπορούμε επίσης να ονοματίσουμε επτά συμφωνίες και άλλη ορχηστρική μουσική, καθώς και επτά όπερες, για να μην αναφέρουμε όλα τα τραγούδια, τις καντάτες, τη μουσική δωματίου, τη μουσική του κινηματογράφου και του θεάτρου και τα βιβλία του. Ο Θεοδωράκης υπερασπιζόταν πάντα τις απόψεις του, ακόμα κι όταν ήταν «ενοχλητικές» και έπρεπε, κατά καιρούς, να πληρώσει ακριβά για αυτές. Ήταν ένας αφοσιωμένος άνθρωπος που αγωνίστηκε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελληνοτουρκική συνεργασία, τα θέματα περιβάλλοντος και ειρήνης. Η μουσική του αγαπήθηκε και υπάρχουν πολλά να ανακαλύψετε. Ζει κι ας έφυγε ο Μίκης Θεοδωράκης…». Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Hellenika 178, Nοέμβριος 2021
Γεώργιος Λογοθέτης
Δημοσιογράφος – συγγραφέας
Ο Μίκης Θεοδωράκης στη Σουηδία
Τρεις Έλληνες μετανάστες στην πόλη Γκέτεμποργκ, ο Γεώργιος Ζαπάρτας, ο Στέλιος Ματσουκατίδης και ο Μηνάς Ρούκας αποφάσισαν να διοργανώσουν δύο συναυλίες προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη, μία στη Στοκχόλμη στις 12 Δεκεμβρίου 2021 και μία στο Γκετεμπόργκ στις 13 Δεκεμβρίου 2021 σε συνεργασία με την ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ.
Οι συναυλίες είχαν μεγάλη επιτυχία. Διοργανώθηκαν σε συνεργασία με τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού ΕΟΤ, την Εθνική Ομοσπονδία και το Σπίτι Πολιτισμού Ελλάδος, υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού. Στην ομιλία του ο Έλληνας Γενικός Γραμματέας Ιωάννης Χρυσουλάκης ανέλυσε τη διαχρονική σημασία του έργου του Μίκη Θεοδωράκη και τόνισε: «Όπου ακούγεται η μουσική του Θεοδωράκη ακούγεται και η Ελλάδα».
Ανάμεσα στους θεατές ήταν και οι γιοι του Olof Palme. Ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Ούλοφ Πάλμε ήταν στενοί φίλοι και ο Πάλμε τηρούσε σθεναρή θέση ενάντια στη στρατιωτική χούντα στην Ελλάδα. Τις συναυλίες παρουσίασαν η δημοσιογράφος και συγγραφέας Αλεξάνδρα Πασχαλίδου και ο ηθοποιός και πρώην βουλευτής Τάσος Σταφυλλίδης.
Στη συναυλία της Στοκχόλμης συμμετείχε και η Arja Sajonmaa. Έχουν περάσει 50 χρόνια από την πρώτη φορά που συνάντησε ο Μίκης την Arja στο Ελσίνκι και της ζήτησε να συμμετέχει στις παγκόσμιες περιοδίες του.
Ακολουθεί ένα απόσπασμα από όσα είπε η Arja στον Γεώργιο Λογοθέτη μετά το θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη:
– Arja, τί σημαίνει ο Μίκης Θεοδωράκης για εσένα;
-Τα πάντα! Με «έβγαλε» από τη Φινλανδία ως νεαρή φοιτήτρια και με έκανε επαγγελματία καλλιτέχνη. Στην αρχή ήταν ο ήρωάς μου! Στη συνέχεια έγινε ο Μαέστρος μου και τέλος ο φίλος μου. Μία πολύ μεγάλη φιλία, μία σχέση αγάπης σε ένα επίπεδο που είναι δύσκολο να εξηγήσεις τί είδος αγάπης ήταν. Αγάπη για την τέχνη, για την ποίηση, για τη μουσική.
-Λες ότι ο Μίκης Θεοδωράκης δεν έχει πεθάνει, ότι θα ζήσει αιώνια.
-Είναι αλήθεια! Δεν πέθανε! Θα συνεχίσει να ζει αιωνίως και εμείς πρέπει να συνεχίσουμε να διαδώσουμε περαιτέρω το έργο του σαν ζωντανή φλόγα. Τον αγώνα του για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
-Τί ήταν αυτό που σε εντυπωσίασε;
-Το έντονό του πάθος για τη δημιουργία. Συνέθετε στα ταξίδια, στο λεωφορείο, στο πλοίο, στο αεροπλάνο. Στα βουνά της Νορβηγίας κάτω από αντίξοες συνθήκες. Έγραφε ακόμη και όπερες χωρίς πιάνο σε ξενοδοχεία, στο λεωφορείο, σε καφετέριες… Πάντα σκεφτόταν την τέχνη. Το ίδιο έκανε και στη Μακρόνησο όταν ήταν σε εξορία. Σε απλές κόλλες χαρτιού που τις έπαιρνε ο αέρας ή σε μηνύματα που περνούσε κάτω από τις πόρτες στις φυλακές Αβέρωφ. Έγραφε ακόμη και στο κρεβάτι του νοσοκομείου μετά από σκληρά βασανιστήρια. Εκτός των άλλων εντυπωσιάστηκα και για τις φιλοσοφικές του ιδέες για ΤΗΝ ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ, που ανέπτυσσε στα βιβλία του.
Υ.Γ. Η Arja Sajonmaa έχει γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τη συνεργασία με το Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο: ”En ung naken kvinna – Mötet med Mikis” Piratförlaget 2001 («Μια νέα γυναίκα αποκαλύπτεται: η συνάντηση με τον Μίκη», εκδόσεις Ιανός).
O Ingmar Rhedin, δάσκαλος και μεταφραστής μ.α. των τραγουδιών και των βιβλίων του Μίκη Θεοδωράκη, ήταν επίσης στη συναυλία. Σε συνέντευξη στην ελληνική τηλεόραση είπε τα εξής «Ο Μίκης είναι αθάνατος» και προσέθεσε: «Ο Μίκης Θεοδωράκης άνοιξε την Ελλάδα προς τον υπόλοιπο κόσμο όσο κανένας άλλος προηγουμένως. Ένωσε την σύγχρονη Ελλάδα με τους μεγάλους καλλιτέχνες της αρχαιότητας. Εκτός του ότι ήταν ένας παγκοσμίου φήμης συνθέτης, ο Θεοδωράκης ήταν συγγραφέας με πάνω από 50 βιβλία καθώς και φιλόσοφος, του οποίου οι ιδέες διδάσκονται στη Φιλοσοφική Σχολή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Συνεργαστήκαμε με τον Μίκη και ταξιδέψαμε μαζί σε πολλές χώρας για το «μετασυμφωνικό» έργο του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ. Στη Γαλλία, στη Γερμανία, στη Νορβηγία, στην Ισπανία, στη Βιέννη, σε όλη την Ευρώπη και στην Αμερική. Ως καλλιτεχνικος υπεύθυνος για την πόλη του Γκέτεμποργκ είχα την ευκαιρία να καλέσω 30 χορωδίες από όλη τη Σουηδία και μία συμφωνική ορχήστρα. Στη συνέχεια πραγματοποιήσαμε 23 συναυλίες σε διαφορετικές πόλεις σε όλη τη Συουηδία. Όπου κι αν πήγαμε ήταν όλοι ενθουσιασμένοι. Αυτό σημαίνει ότι αν είσαι πιστός προς τον εαυτό σου και τις παραδόσεις σου δεν είσαι μόνο Έλληνας. Είσαι Σουηδός, Νορβηγός, Αμερικανός, είσαι διεθνής. Και αυτό είναι το θέμα με τον Μίκη. Έχουμε παρουσιάσει το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ στα σουηδικά για 30.000 κια 52.000 άτομα! Απίστευτο αλλά αληθινό! Όπου κι αν πήγαμε ήταν μεγάλη επιτυχία. Τεράστια επιτυχία! Οι θεατές αλλά και η χορωδία έκλαιγαν με το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ όταν άκουσαν για την τύχη των Ελλήνων. Γι’ αυτό το λόγο ο Μίκης είναι αθάνατος, όπως έγραψε ο συγγραφές Θεόδωρος Καλλιφατίδης στην εφημερίδα DAGENS NYHETER στις 2 Σεπτεμβρίου 2021».
«Οι δρόμοι του αρχαγγέλου» είναι ο τίτλος της αυτοβιογραφίας του Μίκη Θεοδωράκη, που έχει μεταφραστεί στα σουηδικά από τον Ingemar Rhedin (”Ärkeängelns vägar”, εκδόσεις Askelin och Hägglund, 1988).
To βιβλίο του Γεώργιου Λογοθέτη για τον Μίκη Θεοδωράκη μπορείτε να το βρείτε στο Google Books:
Στα ελληνικά https://tinyurl.com/23jphabx
Στα αγγλικά https://tinyurl.com/6ydj7r7a
Στα ρώσικα https://tinyurl.com/vnv9nye8
Η ρώσικη έκδοση είναι ιδιαιτέρως επίκαιρη λαμβάνοντας υπόψη τον αγώνα του Μίκη Θεοδωράκη για την ελευθερία και ενάντια σε κάθε είδους βία.
